امروزه کاردرمانی در درمان و پیشگیری از بسیاری بیماری‌ها مؤثر شناخته شده است. از مزایای کاردرمانی تقویت عضلات و ماهیچه‌ها و پیشگیری از درد و ضعف است. بنابراین برای بیمارانی که به آرتروز یا آرتریت مبتلا هستند می‌تواند مفید واقع شود.
مزایای کاردرمانی
هدف از کاردرمانی کمک به افرادی است که در اثر بیماری یا از کار افتادگی در انجام فعالیت‌های روزمره در منزل یا محل کار با مشکل مواجه هستند. متخصص کاردرمانی دارای تجربه و مهارت کافی در رفع مشکلات ناشی از آرتروز یا آرتریت و عارضه‌های مشابه می‌باشد و به بیمار کمک می‌کند که بدون نیاز به کمک دیگران به انجام فعالیت‌های روزانه خود بپردازد.
کاردرمانی در ارتباط با رفع علائم آرتریت در موارد زیر به بیماران کمک می‌کند:
- آموزش در مورد نحوه به کارگیری مفاصل بدون وارد آوردن فشار
- استفاده از آتل یا اسپلینت جهت حفاظت از مفاصل در زمان کار یا استراحت
- آموزش استفاده از ابزار و وسایل مخصوص جهت کمک به انجام فعالیت‌های روزانه
- حرکات ورزشی به منظور بهبود حرکتی دست و مچ و نحوه به دست گرفتن اجسام
- آموزش نحوه انجام امور روزانه همراه با استراحت جهت کاهش خستگی
- آموزش در ارتباط با نحوه رانندگی و رفع مشکلات حرکتی
- روش‌های آرام‌سازی جسمانی و استراحت
- مشاوره و آموزش نحوه سازگاری جسمی و ذهنی در ارتباط با تغییرات ایجاد شده در اثر بیماری
امکان دارد بیمار بوسیله پزشک یا مشاور به متخصص کاردرمانی معرفی شود.
تأثیر کاردرمانی در بهبود وضعیت جسمی بیماران مبتلا به آرتروز
در ابتدا متخصص کاردرمانی وضعیت جسمی بیمار، مفاصل آسـیب‌دیده و محل ایجاد درد را ارزیـابی کرده و مشـکلات ایجاد شده در فعالیت‌های روزمره افراد را بررسی می‌کند. امکان دارد بیمار در انجام امور زیر دچار مشکل باشد:
- شستشو و پوشیدن لباس
- نظافت، آشپزی و دشواری در استفاده از وسایل خانگی
- دشواری در خارج شدن و بازگشت به منزل
- رانندگی
- مشکلات مربوط به محل کار
- فعالیت‌های اجتماعی و تفریحی
- مراقبت از کودکان و سالمندان
- خوابیدن
- استفاده از دست‌ها
به نقل از دکتر سعادتی متخصص فیزیوتراپی در صورت وجود مشکل در انجام امور روزمره، متخصص کاردرمانی در موارد زیر به بیمار مبتلا به آرتریت کمک می‌کند:
- مشاوره در مورد رفع مشکلات روزمره
- ارائه روش‌های ساده جهت انجام امور روزانه
- آموزش در ارتباط با رفع مشکلات در محل کار و نحوه انجام فعالیت‌های تفریحی
- ارزیابی بیماری و وضعیت جسمانی بیمار
- مشاوره و آموزش به صورت منفرد یا گروهی در مورد نحوه مقابله با بیماری
- آموزش روش‌های کنترل حالت‌های روحی و استرس
- ارائه لوازم کمکی مانند آتل یا دستکش مخصوص آرتروز جهت محافظت از مفاصل و کمک به کاهش درد
- آموزش حرکات ورزشی به منظور بهبود حرکتی دست و نحوه صحیح به دست گرفتن اجسام
- معرفی بیمار به متخصص فیزیوتراپی یا موسسه‌های خدمات اجتماعی
تغییر در نحوه انجام امور روزمره
متخصص کاردرمانی در ارزیابی نحوه انجام امور مختلف در محل کار و منزل، فعالیت‌های تفریحی و همچنین بررسی و رفع مشکلات ناشی از آرتروز یا آرتریت به بیمار کمک می‌کند.
طبق توصیه متخصص کاردرمانی، تغییر در شیوه انجام امور روزمره شامل موارد زیر می‌باشد :
- تغییر در نحوه استفاده از دست‌ها
- تغییر و رعایت وضعیت صحیح بدنی
- در نظر گرفتن زمان استراحت بیشتر بین انجام کارهای روزانه
- استفاده از کمک افراد دیگر در زمان انجام فعالیت‌های دشوار
برای مثال در صورتی که در دست نگه داشتن اتو و ایستادن برای مدت طولانی برای بیمار مشکل باشد، طبق توصیه متخصص کاردرمانی بیمار بایستی در زمان اتو زدن بر روی یک چهارپایه بنشیند و از اتوی سبک‌تر استفاده کند. همچنین استفاده از مچ‌بند برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی مچ دست توصیه می‌شود.
استفاده از ابزار و وسایل طبی
جهت راحت‌تر انجام دادن امور روزانه در منزل و محل کار، متخصص کاردرمانی استفاده از ابزار و وسایل کمکی و طبی را به بیمار توصیه می‌کند. ابزار کمکی در انواع مختلفی مانند موجود هستند. در صورت لزوم متخصص کاردرمانی به بیمار توصیه می‌کند که از ابزار ویژه کمکی مانند تخلیه‌کننده کتری و صندلی حمام استفاده کند.
بیمار می‌تواند ابزار کمکی مورد نیاز خود را از فروشگاه لوازم طبی تهیه کند. متخصص کاردرمانی در ارتباط با ابزار مورد نیاز و محل تهیه این ابزار به بیمار کمک می‌کند. از دیگر ابزار مورد نیاز در منزل جهت کمک به بیماران می‌توان به ابزار ویژه حمام کردن و بالابر راه پله اشاره کرد.
استفاده از ابزار مخصوص اتومبیل
در صورتی که بیمار مبتلا به آرتروز برای رفت و آمد به منزل و محل کار با استفاده از اتومبیل دچار مشکل باشد، متخصص کاردرمانی استفاده از ابزار ویژه اتومبیل را به بیمار توصیه می‌کند. برای مثال چنانچه چرخاندن سر برای بیمار دشوار باشد، بیمار می‌تواند از آینه مخصوص با دید وسیع استفاده کند. علاوه بر این متخصص کاردرمانی می‌تواند در انتخاب نوع اتومبیل نیز به بیمار کمک کند. برای نمونه بیمار می‌تواند از اتومبیل با فرمان خودکار استفاده کند.
در صورت وجود مشکلات جسمانی شدید، متخصص کاردرمانی به بیمار توصیه می‌کند که از وسایلی مانند ویلچر و اسکوتر استفاده کند.
مراقبت از مفاصل در زمان انجام فعالیت‌های روزانه
در صورت ابتلا به آرتروز، مراقبت از مفاصل اهمیت بسیاری دارد. کاردرمانی نحوه کاهش فشار بر مفاصل را به بیمار آموزش می‌دهد. مراقبت از مفاصل به معنی توقف انجام فعالیت و عدم استفاده از مفاصل نمی‌باشد، بلکه در صورت وجود آرتروز یا آرتریت بایستی از مفاصل به شکل متفاوتی استفاده شود. نمونه‌های تغییر در نحوه استفاده از مفاصل شامل موارد زیر می‌باشد:
- تقسیم بار و نیرو بر مفصل‌های مختلف
- استفاده از مفاصل بزرگ‌تر و قوی‌تر جهت انجام فعالیت‌های سنگین
- اطمینان از عدم پیچ‌خوردگی و آسیب‌دیدگی مفصل در زمان انجام فعالیت‌های روزانه
همچنین بیمار با استفاده از کاردرمانی نحوه رفع خستگی ناشی از آرتریت را با استفاده از روش‌های زیر می‌آموزد:
- ایجاد تعادل بین فعالیت و استراحت
- برنامه‌ریزی جهت انجام امور مختلف
- اولویت‌بندی کردن فعالیت‌ها و امور روزانه
از روش‌های آرام‌سازی جسمانی جهت مقابله با استرس و خستگی و همچنین برای کنترل درد استفاده می‌شود.
استفاده از آتل یا اسپلینت جهت حفاظت از مفاصل
جهت حفاظت از مفاصل دردناک از اسپلینت مچ و شست دست استفاده می‌شود. امکان دارد اسپلینت یا آتل برای هر فرد به طور جداگانه ساخته شود. بیمار می‌تواند از اسپلینت‌های آماده و از پیش ساخته شده نیز استفاده کند.
از اسپلینت برای محافظت از مفاصل در زمان فعالیت و یا حفظ ثبات مفاصل در زمان استراحت استفاده می‌شود. بیمار مبتلا به آرتروز می‌تواند طبق توصیه متخصص کاردرمانی از دستکش مخصوص آرتروز نیز استفاده کند. این دستکش‌ها از مواد مستحکم و در عین حال انعطاف‌پذیر ساخته شده‌اند. این دستکش‌ها به گونه‌ای طراحی و ساخته شده‌اند که نوک انگشت‌ها جهت حرکت آزادانه از دستکش‌ها بیرون قرار می‌گیرد.
متخصص کاردرمانی در چه مواردی به بیمار مبتلا به آرتروز کمک می‌کند؟
متخصص کاردرمانی جهت انجام فعالیت‌های روزانه به بیمار مبتلا به آرتروز در موارد زیر کمک می‌کند :
- بررسی میزان تأثیر منفی آرتروز بر فعالیت‌های روزانه در اثر درد، خشکی مفاصل، خستگی و استرس
- بررسی چگونگی تأثیر سلامت روانی (مانند حافظه، تفکر، قدرت استدلال) و عوامل اجتماعی و عاطفی (اضطراب، حمایت خانوادگی) بر زندگی فرد در مدرسه، خانواده و محل کار
- تعیین میزان توانایی بیمار در انجام فعالیت‌های روزانه (مانند پوشیدن لباس، استحمام) و مهارت‌های اجتماعی (مانند خرید، آشپزی و مسافرت)
- ارزیابی تأثیر محیط اجتماعی، محل کار، مدرسه و خانه بر نحوه انجام فعالیت‌ها توسط بیمار
- آموزش نحوه استفاده از ابزار و لوازم طبی، اسپلینت و رعایت اصول ارگونومی در محیط کار
روند درمان با طرح‌ریزی برنامه درمانی جهت ارزیابی وضعیت جسمانی و بررسی اهداف و اولویت‌های بیمار آغاز می‌شود. کاردرمانی باعث بهبود عملکرد و افزایش توانایی بیمار در انجام امور مختلف می‌شود. علاوه بر این متخصص کاردرمانی نحوه نظارت بر بیماری و کنترل علائم را به بیمار آموزش می‌دهد.
درمان به کمک کاردرمانی شامل فعالیت‌ها و تمارین ورزشی جهت بهبود استقامت و توانایی حرکتی و افزایش قدرت جسمانی بیمار و همچنین یادگیری مهارت جهت انجام امور روزانه می‌باشد. کاردرمانی در یادگیری روش‌های جدید انجام حرکات، بهبود عملکرد جسمانی، محافظت از مفاصل آسیب‌دیده، کنترل درد و خستگی و استفاده از لوازم طبی به افراد مبتلا به آرتروز کمک می‌کند. برای نمونه از اسپلینت برای بهبود و حفظ عملکرد جسمانی و افزایش قدرت حرکتی استفاده می‌شود.
محل کار متخصص کاردرمانی
محل کار متخصص کاردرمانی شامل بیمارستان، مطب پزشک، خانه سالمندان، آسایشگاه، مرکز توانبخشی، مدرسه و کلینیک سرپایی می‌باشد.
میزان تحصیلات و دوره‌های آموزشی متخصص کاردرمانی
متخصص کاردرمانی باید دارای مدرک کارشناسی ارشد در رشته کاردرمانی باشد. پس از پایان تحصیلات، شرکت در آزمون صدور گواهینامه ملی جهت الزامی می‌باشد. پس از دریافت گواهینامه، کسب مدارک تخصصی مانند توانبخشی دست (بهبود عملکرد دست و بازو) امکان‌پذیر است.
